Goede voornemens voor een gezond geneesmiddelendebat  

Medicijnkosten zijn en blijven onderwerp van debat, zo bewijst de recente berichtgeving in het FD. “Nederland weet uitgaven medicijnen goed te beteugelen”, kopte de zakenkrant na eigen onderzoek. En dat maakte de tongen los: “We beheersen de medicijnkosten, maar patiënten betalen de prijs”, stelden drie farmaceuten. Vrijwel gelijktijdig concludeerde een oogarts: “Focus op lagere prijs geneesmiddelen levert tekorten op”, waarop het samenvattende commentaar van het FD luidde: “Beteugeling medicijnkosten stuit op grenzen”. Een en ander was blijkbaar tegen het zere been van demissionair minister Kuipers, die terstond zijn beleid verdedigde en in het verweer kwam tegen “conclusies die niet kloppen”. En dan zijn bij hollandbio de oren gespitst…

De pot en de ketel 

Dat de minister de berichtgeving niet zomaar kon negeren, begrijpen we. Geneesmiddelen zijn immers een belangrijk dossier in zijn portefeuille en nog politiek zichtbaar ook. Hij gaat erover en zit erop, zo gezegd. En dat is nogal een verantwoordelijkheid. We willen problemen dan ook zeker niet onder het tapijt schuiven, noch bagatelliseren. Ook wij zien het zorginfarct met angst en beven tegemoet en zien dat het roer om moet, willen we innovatie ook in de toekomst verzilveren in gezondheidswinst. We zijn niet tegen strenge criteria voor toelating in het pakket, niet tegen onderhandelingen, en zelfs niet per definitie tegen een keihard nee (al mag dat nooit het eindpunt zijn bij een effectieve behandeling). We spreken ons uit tegen misbruik van regels en denken mee over oplossingen die de mazen in het net dichten en waarmee alle betrokkenen uit de voeten kunnen. Het is alleen jammer dat onze minister in zijn reactie de verleiding niet kon weerstaan om precies te doen wat hij anderen verwijt: selectief putten uit cijfers en casuïstiek, en problemen, oorzaken en gevolgen spinnen tot oneigenlijke conclusies, met als enig doel het eigen gelijk te onderstrepen. Daarmee doet ook de bewindsman geen recht aan dit complexe en beladen dossier. Niks geen symbiose, maar politiek pur sang.

Iedereen heeft gelijk 

Nu zou het gek zijn als wij alsnog enkel een duit in hetzelfde zakje doen door in reactie de argumenten van de minister hier vanuit ons eigen perspectief één voor één te fileren (al moeten we eerlijkheidshalve bekennen dat dat de nodige zelfbeheersing kost 😉). Want – radicale uitzonderingen daargelaten – vrijwel iedereen die zich roert in het debat heeft wel een punt. De uitdagingen en dilemma’s in de gezondheidszorg die de minister geacht wordt op te lossen zijn groot, taai en complex, wat zich slecht verhoudt tot de ongeduldige, volatiele en gepolariseerde politieke realiteit en noopt tot stevige stellingname. Tegelijkertijd heeft de FD-redactie ook gelijk wanneer ze stellen dat we in Nederland relatief weinig uitgeven aan geneesmiddelen en dat de uitgaven aan geneesmiddelen tot nu best onder controle, en zeker niet de belangrijkste oorzaak van de stijgende zorgkosten zijn. Ook de ziekenhuizen hebben gelijk, wanneer ze aangeven onder druk te staan doordat ze enerzijds de rekening krijgen van de nieuwe geneesmiddelen en anderzijds gebonden zijn aan een uitgavenplafond. En helaas hebben ook oncologen gelijk wanneer ze vaststellen dat nieuwe kankergeneesmiddelen nog lang niet altijd levens redden en dat behandelen niet altijd de beste besteding van het geld is. De grote problemen aan de onderkant van de geneesmiddelenmarkt ontkent zeker niemand: de tekorten, de bodemprijzen voor essentiële geneesmiddelen en het gebrek aan strategische autonomie. Ook farmaceuten hebben gelijk als ze het belang van continue innovatie benadrukken, de torenhoge investeringen en het teruglopende rendement daarop, en de steeds moeizamere route naar de patiënt met direct en indirect gezondheidsverlies tot gevolg.

Ministeriële utopie 

Je voelt hem aankomen, naast iedereen gelijk geven, willen we toch ook een punt drukken in reactie op het verweer van de minister. En dat punt gaat over de definitie van een ‘gezonde markt’. Zijn beeld lijkt een markt waarin de nieuwste, beste producten goedkoper worden aangeboden dan oude, waarin leveranciers proactief handelen om de klant altijd de laagst mogelijke prijs te bieden, waarin niemand het onderste uit de kan haalt wanneer de kans zich binnen de regels voordoet, en waarin zeker niemand bovenmatig winst maakt. Een markt waarin innovaties altijd direct baanbrekend en nooit incrementeel zijn, waarin prijzen ook zonder afspraken en in afwezigheid van concurrentie direct na patentverloop significant zakken, en waarin commerciële concurrentie een not-for-profit teameffort is om kopers een zo groot mogelijke keus voor de laagste prijs te kunnen bieden. Kortom: in de ministeriele gezonde markt maakt iedere speler het eigen raison d’etre ondergeschikt aan de beleidsdoelen van het ministerie van VWS: Een ministeriële utopie.

Goede voornemens 

Een mens mag dromen, maar toch stellen we voor om in 2024 wat realiteitszin in dat beeld van die gezonde markt te brengen. Laten we om te beginnen de logica van marktwerking erkennen. Fabrikanten willen als verkoper zo veel mogelijk omzet draaien, terwijl overheden als koper de beste producten wil afnemen voor zo min mogelijk geld. Laten we gegeven die logica allemaal onze rol pakken, bij voorkeur zonder al te veel onnodig gemor en gemopper. Laten we stoppen met het afgeven op iedereen – jazeker, ook bedrijven – die zich aan marktregels houdt. (Wild idee: misschien kunnen we zelfs organisaties die alle boxen weten te tikken en hun product vergoed en wel naar de patiënt loodsen eens in het zonnetje zetten?) Laten we in plaats van enkel te mopperen over maatschappelijke verantwoordelijkheid aansturen op wijziging van regels die verkeerd uitpakken, als nodig op nationaal, Europees of wereldwijd niveau. Maar laat vooral het gezamenlijke belang leidend zijn voor succesvol beleid: dat alle geneesmiddelen die gezondheidswinst toevoegen, of ze nu nieuw, oud, te goedkoop of te duur zijn, zo snel mogelijk hun weg vinden naar eenieder die ze nodig heeft. Want één ding is zeker: zonder die toegang verliezen we echt allemaal.