De dubbele preventiestandaard 

De eerste stappen richting een investeringsmodel voor preventie zijn gezet, met de publicatie van een richtlijn passend bewijs preventie. Hollandbio had goede hoop dat deze de status quo zou doorbreken, maar nu de hiertoe benodigde stappen uitblijven, overheerst teleurstelling. We signaleren een opvallende dubbele standaard in hoe Nederland preventieve oplossingen beoordeelt – een standaard die medische preventie structureel benadeelt.

Preventie: een absolute nobrainer én maatschappelijke plicht 
Ziekte voorkomen: het is de heilige graal in onze gezondheidszorg. Voorkomen is immers beter dan genezen. Preventie blijkt vaak een slimme investering in onze gezondheid en welvaart. Zo levert elke euro die we in vaccinatie investeren tot wel negentien keer zoveel op. Maar over of preventie überhaupt zou moeten renderen, of dat we het aan onze stand verplicht zijn, wierp CPB-directeur Pieter Hasekamp al eerder vragen op. Voorkomen zou, net als genezen, immers best wat mogen kosten.  

Toch zijn meerdere bewezen effectieve preventieve behandelingen simpelweg niet beschikbaar, omdat de overheid het budget voor de inkoop en uitvoer (nog) niet rond krijgt gerekend. Burgers wachten bijvoorbeeld gemiddeld tot wel negen jaar voor nieuwe vaccins hun arm bereiken, als ze die al bereiken. Een doorn in het oog van hollandbio, dat al langer pleit voor meer structureel budget voor preventie. Ook de SER pleit al langer voor een transitie van nazorg naar voorzorg. Iedereen voelt immers wel aan dat je zorg beter kan voorkomen, dan achteraf pleisters te plakken. Al helemaal nu de druk op de zorg steeds verder oploopt. De Nederlandse zorg kraakt immers nu al in haar voegen. Tijdens de verkiezingscampagne kwam de onrust naar voren die bij veel mensen groeit: wie zorgt er straks nog voor mij? Daar moeten we snel wat aan doen, en gelukkig kan dat ook.  

Investeringsmodel preventie moet de status quo doorbreken 
Reikhalzend kijkt hollandbio daarom uit naar de komst van een investeringsmodel voor preventie, dat die voorzorg een stuk makkelijker moet gaan maken. De eerste piketpaaltjes hiervoor zijn afgelopen week geslagen, in de vorm van een richtlijn passend bewijs preventie. Met deze richtlijn breekt de gelijknamige adviescommissie een lans voor ruimte om in de praktijk te bouwen aan het bewijs voor preventieve interventies. Dat is belangrijk, omdat gezondheidseffecten vaak pas op termijn zichtbaar zijn, of bijvoorbeeld omdat de manier waarop we een interventie in de praktijk in willen zetten soms afwijkt van hoe deze in studies is onderzocht. Hollandbio leest de richtlijn daarom graag als een welkome opmaat naar het lerende zorgsysteem dat wij nastreven.  

Medische interventies krijgen nadeel van de twijfel 
Maar wat schetst nu onze verbazing? Medische preventiemaatregelen blijven gek genoeg liggen. De commissie cirkelredeneert zich er simpelweg onderuit: de lat voor medische interventies ligt een stuk hoger, omdat hier de meetlat van het Zorginstituut en de Gezondheidsraad geldt – die hogere eisen stellen. Als verklaring voor die afwijkende lat voert de commissie aan dat medische interventies ook gezondheidsschade kunnen geven, bijvoorbeeld in de vorm van bijwerkingen. Terwijl dat in wezen voor elke preventieve interventie geldt: iedereen die wel eens sport, weet dat je ook daardoor geblesseerd bij de fysio of in het gips kan belanden.  Hoewel de commissie zelfs adviseert passend bewijs een stuk consistenter te beoordelen, laten ze wat hollandbio betreft een belangrijke kans liggen om dat ook daadwerkelijk te doen: dit is immers hét moment om tot één richtlijn te komen. Want als niet nu, dan wanneer – en door wie? 

Eén richtlijn: ruim baan voor preventie 
Met enige regelmaat hoort en leest hollandbio dat investeren in preventie, leefstijl en leefomgeving de voorkeur geniet boven medische interventies en met deze richtlijn krijgen niet-medische interventies dan ook een streepje voor. Maar waarom? Er valt natuurlijk veel voor te zeggen om sociaalmaatschappelijke en/of leefstijlinterventies consistenter te versterken – daar zijn we bij hollandbio ook voorstander van. ‘Gewoon demedicaliseren’ is ieders ideaal, maar helaas niet altijd realistisch of haalbaar. We weten domweg niet of het overhevelen van budget voor medische interventies naar niet-medische preventieve maatregelen net zo veel gezondheidswinst oplevert. Wat is dan wijsheid? Niet-medische interventies tegen dezelfde hoge lat leggen als medische interventies, in de wetenschap dat dit gevolgen heeft voor het prijskaartje? Of accepteren dat we bewijs achteraf – in de praktijk – vergaren, en sturen op lagere kosten? Welke keus ook: hollandbio ziet graag één lat voor preventieve interventies, in plaats van twee. 

Laat politici niet telkens bekvechten 
Hollandbio vraagt zich af wanneer voorzorg nu eindelijk net zo gewaardeerd wordt als nazorg? Terwijl de diverse moties en toezeggingen die aanleiding gaven tot de komst van het investeringsmodel juist leken voor te sorteren op het depolitiseren van keuzes over preventie, lijkt het er nu op dat politici nog altijd keer op keer ideologisch moeten blijven bekvechten over de vraag waar de collectieve verantwoordelijkheid ophoudt en de eigen verantwoordelijkheid begint. Volgens de commissie is het uiteindelijk een politieke afweging of haar richtlijn voor een preventieve maatregel volstaat, en wanneer een minder stevige bewijsvoering voldoende is. Zij levert slechts het instrumentarium op basis waarvan politieke keuzes gemaakt kunnen worden. En met die dubbele preventiestandaard dreigen we de keuzes over preventie, tot hollandbio’s ongenoegen, wéér over te laten aan de waan en politieke wind van de dag. 

Dezelfde meetlat 
Gelukkig zijn we nog niet terug bij af, aan het investeringsmodel wordt hard gewerkt en hollandbio blijft de vormgeving ervan natuurlijk nauwgezet volgen. Het kan namelijk niet voortbestaan dat we ook de komende jaren penny wise, pound foolish blijven omspringen met de onze gezondheidszorg, zelfs tot op het punt dat politici zelfs in hun boekhouding de zorg op slot besluiten te zetten en nog meer gereedschap van dokters dreigen af te pakken. Daar wordt niemand beter van, en natuurlijk willen politici daar ook helemaal niet toe overgaan. Sterker nog, die overbezorgde debatten over afzonderlijke interventies kunnen we allemaal wel missen als kiespijn. Laten we gezondheid weer op 1 zetten, en leg alles wat daaraan bijdraagt langs dezelfde meetlat.